اگر چه پرورش دهندگان پرنده ها به دانستن جنسیت پرنده خود علاقه دارند ولی برای سرپرستان پرندگان خانگی دانستن ضرورت و هزینه این کار مهم است. با این وجود، بسیاری از مشکلات سلامت و رفتار پرنده با جنسیت آن مرتبط است (برای مثال، تخم گذاری و پرخاشگری در لانه) که دانستن جنسیت پرنده برای رفع این مشکلات مهم است.

تعیین جنسیت پرندگان به سه روش انجام می شود:

1- در برخی از گونه ها دو جنس نر و ماده از نظر ویژگی های ظاهری کاملا متفاوت هستند. برای مثال:

- زائده گوشی بالای منقار در باجریگار نر، پس از بلوغ (در 95% موارد) به رنگ آبی در میاید ولی در ماده ها به رنگ کرم-قهوه ای می باشد.

- قسمت زیرین دم در عروس هلندی های نر تک رنگی است و لکه نارنجی پررنگی روی گونه شان دارند ولی در ماده ها نوارهای افقی روشن و تیره ای در قسمت زیرین پرهای دمشان دارند و رنگ گونه کدرتر و کمرنگ تر است. (در نژادهای لوتینو و آلبینو به دلیل نداشتن رنگدانه در پرها امکان استفاده از این روش برای تعیین جنسیت وجود ندارد)

- برخی از طوطی ها ابتدا ظاهری مشابه یکدیگر دارند و با افزایش سن تفاوت های ظاهری نمایان می شود. برای مثال در پاراکیت ها، در سن 2-3 سالگی و با بالغ شدن نوار سیاه رنگی دور گردن پرنده نر نمایان می شود.

- در برخی گونه ها، رنگ پرهای بدن دو جنس نر و ماده کاملا متفاوت است. برای مثال اکلکتوس نر به رنگ سبز و با منقار زرد رنگ می باشد در حالی که پرها در جنس ماده به رنگ قرمز و آبی تیره و منقار به رنگ سیاه است.

- در گونه های بزرگ کاکادوها، در نرها عنبیه به رنگ قهوه ای تیره و در ماده ها به رنگ قرمز-قهوه ای است.

- قناری های نر در فصل تولید مثل اقدام به آواز خواندن می کنند.

- در بسیاری از پرندگان آوازه خوان (اعضای راسته گنجشک سانان) جنس رنگ نسبت به جنس ماده رنگارنگ تر است. این ویژگی در مورد بسیاری از پرندگان آبزی (برای مثال، اردک ها) نیز صدق می کند.

- در پرندگان شکاری ممکن است تنوع زیادی در رنگ و اندازه جثه بین دو جنس وجود داشته باشد. در اکثر پرندگان شکاری، جثه جنس ماده از جنس نر بزرگتر است.

- در گونه هایی مانند کاسکو، بسیاری از ماکائوها و طوطی های آمازون که جنس نر و ماده کاملا مشابه یکدیگرند، تعیین جنسیت پرنده باید به کمک جراحی و یا با تست DNA انجام شود.

2- تعیین جنسیت به کمک جراحی شامل بیهوش کردن پرنده و عبور دادن یک اندوسکوپ باریک از پهلوی آن برای مشاهده غده های جنسی پرندگان است که در این روش خطراتی نیز وجود دارد به همین دلیل تعیین جنسیت به کمک DNA جایگزین این روش شده است. دقت این روش در حدود 98 درصد است ولی احتمال مرگ پرنده در زمان بیهوشی وجود دارد. از جمله عواملی که در این روش موجب خطا در تشخیص جنسبت می شود سن کم پرنده و یا وزن بیشتر از حد نرمال می باشد.

3- در تعیین جنسیت به روش استخراج DNA، به نمونه ای از خون یا پر تازه کنده شده از بدن پرنده نیاز است. این نمونه ها جهت تشخیص DNA که متعلق به کدام جنس است، به آزمایشگاه فرستاده می شود. دقت آزمایش انجام شده در این روش در حدود 99 درصد می باشد. در پرندگان بر خلاف پستانداران، جنس ماده هتروگامتیک است و دارای دو کروموزوم جنسی Wو Z  است و در جنس نر کروموزوم ها ZZ می باشند.

دانستن اینکه نمونه خون و پر متعلق به چه گونه ای بوده مهم است زیرا در برخی گونه ها تفاوت هایی در این ژن ها وجود دارد.

4- روش های دیگری هم وجود دارد که نسبت به روش های مذکور درصد خطای بالاتری دارد. از جمله این روش ها تعیین جنسیت با استفاده از بقایای غشای پوسته داخلی تخم است ولی در این روش ممکن است نمونه در معرض آلوده شدن توسط والدین و سایر جوجه ها باشد. آنالیز سطح استروئید در مدفوع پرنده و همچنین تکنیک هایی مانند لمس استخوان لگن برای بررسی میزان پهنای آن نیز به تعیین جنسیت کمک می کند.

منابع

BSAVA Manual of Avian Practice: A Foundation Manual- BSAVA (2018)

Simon J. Girling- Veterinary Nursing of Exotic Pets- Wiley-Blackwell (2013)