آب آشامیدنی طیور
آب ماده‌اي حياتي است و معمولا تا ماداميكه مشكلي رخ ندهد كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد. پرورش دهندگان طيور نه تنها بايد آب را در مقادير كافي تامين نمايند بلكه آنها مي بايد نسبت به كيفيت آبي كه در لوله هاي آب به منظور مصرف پرندگان و استفاده در سيستم خنك كننده تبخيري جريان دارد، آگاهي داشته باشند.
نقش آب
وجود آب برای رفع نیاز پرنده، کاهش دمای محیط (سیستم‌های خنك كننده تبخیري و مه‌پاش) و شستشوی تجهیزات ضروری است. جوجه‌های گوشتی تقریبا 2-6/1 برابر وزن خوراك خود، آب مصرف می‌کنند. آب در متابولیسم و تغذیه پرنده به عنوان ماده‌ای حیاتی محسوب می‌شود. از لحاظ فیزیولوژی، آب مصرف شده توسط پرنده برای انتقال ماده غذایی، واکنش‌های آنزیمی و شیمیایی بدن، تنظیم دمای بدن و روان‌سازی مفاصل و اندام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارتباط نزدیکی بین مصرف خوراك و آب وجود دارد. از این رو آب مصرفی می‌تواند به عنوان شاخص علمکرد گله مورد استفاده قرار گیرد. بسیاري از کنترل‌کننده‌های الکترونیکی در سالن‌های طیور قادرند مصرف روزانه آب را پايش نمایند و چندين جايگاه برای سنجش ميزان آب مصرفي دارند تا به وسيله آنها اين امكان فراهم شود كه سنجشگر ميزان آب مصرفي بطور مجزا در خطوط تأمین کننده آب و نزدیک به سالن نصب گردد. یکنواختی تعداد پرنده بین قسمت جلو و عقب سالن می‌تواند با استفاده از مصرف آب تنظيم شود. مصرف آب در قسمتی از سالن که پرندگان بیشتری دارد افزایش می‌یابد. زمانی‌که پرندگان به‌طور یکنواخت بین قسمت جلو و عقب سالن پراكنده نباشند، رقابت را برای فضای خوراك و آب افزایش می‌دهد. این وضعیت می‌تواند با توليد زیاد گرما ناشي از تراكم پرندگان همراه شود و بازدهي پرنده را کاهش دهد.
عوامل مؤثر بر مصرف آب
مصرف آب تحت تأثير چندین عامل است:
§ سن پرنده: مصرف آب با سن پرنده افزایش می‌یابد ولی به عنوان درصدی از وزن بدن کاهش می‌یابد.
§ دمای محیط/ استرس گرمایی: پرنده با افزایش دما، آب بیشتری مصرف می‌کند. یکی از راه‌های اصلی تنظیم دمای بدن توسط پرنده، تبخير از طریق سیستم تنفسی طی عمل نفس کشیدن مي باشد. در زمان نفس کشیدن، آب از دست می‌رود و برای حفظ تعادل آب بدن نیاز به جبران آن است. مصرف آب می‌تواند دو برابر و حتی طی دوره‌های استرس گرمایی سه برابر شود. مصرف آب در جوجه‌های گوشتی برای هر درجه فارنهایت افزایش دما، تقریبا 7% افزایش می‌یابد.
در مطالعه‌ای در دانشگاه Georgia ارتباط مصرف خوراك با مصرف آب هفت گله متوالی در یک مرغداری جوجه گوشتی تجاری بررسی گردید. همان‌طور که دما افزایش می‌یابد آب مصرفی به ازاي هر پوند خوراك مصرفی نیز افزایش می‌یابد (جدول 1).
جدول1: ميزان آب مصرفی در شرایط آب و هوایی مختلف
|
|
میلیون لیتر در هر پوند خوراك
|
|
هوای سرد
|
55/1
|
|
هوای معتدل
|
65/1
|
|
هوای گرم
|
75/1
|
§ دمای آب: چندین مطالعه اثرات تهیه آب خنک برای پرندگان در هوای گرم را بررسی نموده است. در اکثر این مطالعات، عملکرد جوجه‌های گوشتی و تخم‌گذارها با دمای آب بهبود يافته است. هر مقدار دمايی آب زیر دمای بدن پرنده مفید خواهد بود. آب مصرف شده به دفع حرارت بدن و تنظیم دمای بدن پرنده کمک می‌کند. به هر حال خیلی مشکل است که آب را به طور قابل توجه اي خنک نمود زمانی‌که جريان آب صدها متر در عمق زمين است.
§ الکترولیت‌ها: طی دوره‌های با خطر استرس گرمایی، بسیاری از پرورش‌دهندگان آب آشامیدنی را با الکترولیت‌ها غنی سازی می‌نمایند. الکترولیت‌ها مواد معدنی هستند که می‌توانند در خون یافت شوند و برای عملکرد طبیعی سلول‌ها و رشد آنها ضروری می‌باشند. الکترولیت‌ها همان‌گونه که از نامشان پیداست در تنظیم عملکرد عصب و عضله بوسيله هدایت پیام‌های الکتریکی از عصب به عضله نقش دارند. الکترولیت‌ها همچنین برای تعادل اسید-باز خون و حفظ مایعات بدن حائز اهمیت هستند تعدادی از الکترولیت‌ها که در پلاسمای خون یافت می‌شوند، شامل سدیم (Na)، پتاسیم (K)، کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، کلر (Cl) و سولفات (So4) می‌باشند.
افزودن الکترولیت‌ها به آب نه تنها تخلیه الکترولیتی را طی استرس گرمایی جبران می‌نماید بلکه همچنین مصرف آب را تحریک می کند. زمانی‌که اين نتایج با هم حاصل شود (مصرف الکترولیت و افزایش آب مصرفی) مرگ و میر ناشی از استرس گرمایی می‌تواند کاهش یابد.
§ برنامه‌های نوری: نور عامل محیطی دیگری است که می تواند مصرف آب پرنده را متأثر نماید. پرندگان در زمانی‌که خوراك نمی‌خورند آب مصرف نخواهند نمود و بالعکس. دوره‌های طولانی تاریکي، مستثنی است. در دوره‌های تاریکی متجاوز از 8 ساعت طبیعی است که مقداری مصرف آب بر روی دستگاه سنجش آب مصرفي مشاهده گردد. در واحدهایی که از برنامه‌های نوری استفاده می کنند دو زمان مجزا براي اوج مصرف آب را می توان مشاهده نمود. زمان اوج اول، درست بعد از روشن نمودن لامپ‌ها و زمان اوج مصرف دوم، قبل از خاموش کردن لامپ‌ها می‌باشد.
وابستگي میزان آب مصرفی با خوراك مصرف شده و بسیاری از عوامل محیطی دیگر، اهمیت آن را در متابولیسم پرنده و عملکرد بدن نشان می‌دهد. اقداماتي می‌باید برای اطمینان از دسترس کافی و نامحدود به آب در تمام واحدهای طیور صورت گیرد. نقص در انجام این اقدامات، منجر به کاهش مصرف خوراك، تولید تخم‌مرغ، رشد و بازدهی مصرف خوراك خواهد شد.
كیفيت آب
آب متشکل از مولکول‌های هیدروژن و اکسیژن است که به عنوان حلال عمومی می‌تواند حاوی تعداد زیادی مواد معدنی و ترکیبات مختلف شود. تنها راه مطمئن برای خالص‌سازی آب استفاده از روش تقطیر يا سایر روش‌های درمانی دیگر برای حذف مواد معدنی و ترکیبات نامحلول می‌باشد. این اقدام با توجه به حجم آب لازم برای مرغداری گوشتی با تعدادچهار سالن و يا بیشتر، می‌تواند بسیار پر هزینه باشد. درمان آب می‌باید براساس نتايج آناليز كيفيي آب صورت گيرد. در حاليكه آب آشاميدني طيور نبايد آلوده باشد، آب خالص نيز مطلوب نيست.
تركيبات محتويات آب بر اساس ناحیه جغرافیایی ناشی از تغییرات زمین‌شناختی تغییر مي‌یابد. اگر سطح آب به داخل دیوار کشیده شود آلودگی آب می تواند رخ دهد. تمام مرغداری‌ها می‌باید نمونه‌های آب را به آزمایشگاه تشخیص کیفی به منظور آزمایش تأیید حداقل مقادیر مناسب کیفيت آب ارائه دهند. این اقدام پرروش‌دهنده را برای تعیین لزوم درمان آب و تعیین نوع روش اجرای آن، كمك مي نماید.
کیفیت آب در تمام واحدهای طیور می‌باید اهمیت داده شود. کیفیت پائین آب ممکن است با گوارش و متعاقب آن با عملکرد پرنده تداخل نماید. تأثیر واکسن‌ها و داروهاي تجویز شده از طریق خطوط آب زمانی که کیفیت آب پائین باشد ممكن است کاهش یابد. آلودگی آب می‌تواند مشکلاتی را برای تجهیزات ایجاد نماید و مقدار دسترسی به آب را برای مصرف پرنده و یا کارایی سیستم‌های خنک‌کننده تبخیری و مه‌پاشی را محدود کند.کاهش مصرف آب یا ظرفیت خنک‌کنندگی ممکن است اثرات زیان‌آوری بر روی رشد و تولید داشته باشد. کیفیت پائین آب همچنین می‌تواند منجر به نشتی نیپل‌های آبخوری به داخل سالن و متعاقب آن افزایش رطوبت بستر و تولید آمونیاک شود. کیفیت پائین بستر و آمونیاک زیاد ممكن است منجر به افت عملکرد و زنده‌مانی پرنده گردد. استانداردها برای کیفیت آب می‌باید شامل مواردي باشند که بر روی طعم، تركيبات آب و سمیت آن اثر می‌گذارند.
عواملی كه می‌باید در پرورش طیور توجه شوند در جدول 3و2 لیست شده‌اند که البته محدود به این موارد نمی باشد.
جدول2: مشخصات کیفی آب آشامیدنی
رنگ: آب بی‌رنگ است و هر رنگی در آب ممکن است نشان‌دهنده افزایش سطح آلودگی باشد.
کدورت: ذراتی از قبیل خاک، لجن، شن یا مواد آلی در سوسپانسیون می‌تواند باعث تیرگی یا گل‌آلودشدن آب شود. آب کدر می تواند موجب نشتی نیپل‌ها و گرفتگی نازل‌های مه‌پاش گردد.
سختی: نمک‌های کلسیم و منیزیم باعث سختی آب می شوند و می تواند منجر به گرفتگی لوله‌های آب وتشکیل لجن داخل آن شوند.
آهن(Fe): اغلب موجب رنگين شدن هرچيزي كه در تماس با آن باشد، می گردد و این امر مسأله معمول کیفیت آب است. مطالعات اخیر نشان می دهد که آهن آب ظاهرا بر روی سلامتی طیور تأثیر ندارد. به هر حال مقدار كمي آهن ممکن است تشکیل ذرات نمکی از قبیل اکسید آهن دهد که می تواند منجر به مشکلاتی برای تجهیزات شود. این ذرات کوچک ممكن است منجر به نشتی نیپل‌ها و گرفتگی دهانه نازل‌های مه‌پاش گردد. هر یک از این موارد می‌تواند تأثیرات منفی بر روی پرورش طیور داشته باشد. باکتری‌های آهن دوست، تمایل بیشتری به آب با غلظت بالای آهن دارند و بدنبال آن بیوفیلم تشکیل شده که می‌تواند سبب انسداد آب‌خوری‌ها نیپلی و افزایش تکثیر عوامل بیماری‌زا گردد.
منگنز(Mn): اگرچه منگنز مانند آهن تأثیر منفی بر روی سلامت طیور ندارد ولی می‌تواند ذرات نمکی را تشکیل دهد که ممکن است منجر به نشتی نیپل‌ها و توقف مه‌باشی‌ها شود.
نیترات(N): غلظت‌های بالای نیترات نشان‌دهنده مواد زاید آلی و برای کشتار بدون درد در حیوان با استفاده از کاهش اکسیژن کاربرد دارد. اما در مطالعات اخیر، تفاوتي در عملکرد جوجه گوشتی با سطوح نیترات بیشتر از ppm600 را ديده نشده است. وجود نیترات یک شاخص خوب است که مي بايد برای باکتری‌هاي آب بررسی شود.
PH: نشانگر مقدار خاصيت اسیدي یا قلیایی است. از صفر تا 14 برای میزان PH استفاده می شود. مقدار 7 خنثی است. مقادیر کمتر از 7 اسیدی و مقادیر بیشتر از 7 بازی محسوب می شود. PH به مقدار 8-6/6 برای پرورش جوجه گوشتی ترجیح داده می شود، به هر حال پرندگان می توانند دامنه PH به ميزان 8-4 را تحمل کنند. PH بیشتر از 8 می‌تواند منجر به کاهش مصرف آب شود.
قلیایی شدن: قلیایی شدن به وسیله کربنات کلسیم، بی‌کربنات یا سولفات ایجاد می شود. افزایش قلیایی شدن مقدار خاصیت قلیایی آب را بالا می برد.
مقدار كلي نمک: مقدار نمك را در هر دو شکل سوسپانسیون و محلول نشان می‌دهد. نمک به طور مستقیم بر روي سلامتی طیور تاثيري ندارد. به‌هر حال، عملکرد تجهیزات و انتقال آب می تواند با حضور نمک ها مختل شود و عملکرد پرنده را متأثر نماید.
ترکیبات سمی: مقدار آن براساس نوع ترکیب تغییر خواهد کرد. به هر حال، عناصری از قبیل سرب، سلنیم و آرسنیک می‌باید مقداري زیر ppm1 داشته باشند تا از مشکلات سلامتی پرنده و باقی مانده های آن جلوگیری نماید.
اکسیژن نامحلول: آب طبيعي چاه فاقد آن و يا به مقدار ناچيزي واجد آن مي‌باشد.
باکتری‌ها: سطوح باکتری باید در حداقل مقدار حفظ شود(جدول 3 را مشاهده نمائید).
در ابتدا بسیاری از استانداردهای کیفی آب برای آب آشامیدنی طیور از استانداردهای آب آشامیدنی انسان برگرفته شده است. اخیرا تعدادی از مطالعات به منظور بررسی اثرات آهن (Fe)، منگنز (Mn)، نیترات (N3) و سطوح PH آب آشامیدنی بر روی عملکرد طیور صورت گرفته است. نتایج این مطالعات نشان داده است که سطوح بسیار بالای آهن، منگنز و نیترات تأثیری بر سلامت جوجه گوشتی ندارد. در این مطالعات هیچ تفاوتی در عملکرد ناشی از ppm600 آهن، ppm600 نیترات و ppm20 منگنز مشاهده نشده است.
لازم به ذكر است که خطوط آب در این مطالعات به طور کامل از آب لبریز شده و ذراتی که ناشی از سطوح بالای آهن و منگنز می تواند منجر به مشکلاتی برای تجهیزات شود از قبیل نشتی نیپل‌ها و گرفتگی نازل‌های مه‌پاش گردد. تاثير غلظت بالای این مواد بر روي عملکرد جوجه گوشتی از طريق اختلال در تجهیزات بیشتر از مشكلات سلامتي پرنده مي باشد. کیفیت پائین آب می‌تواند منجر به افزایش رشد میکروب‌ها (از قبيل باکتری‌های آهن‌دوست) و تشکیل بیوفیلم گردد.
جدول3. جدول زیر می‌تواند به عنوان راهنمایی برای کیفیت آب آشامیدنی طیور استفاده شود.
|
حداكثر مقدار قابل قبول
|
محتويات، خصوصيات يا
مواد معدني
|
|
100 CFU/100 ml
50 CFU/100 ml |
باكتري ها
مجموع باكتري هاي هترو فيليك
باكتري هاي كلي فرمي
|
|
6/0 – 8/0
|
pH
|
|
110ppm
|
سختي
|
|
500ppm 250 ppm 6/0 ppm 03/0 ppm 125 ppm 05/0 ppm 25 ppm 1/0 ppm 500 ppm 50ppm 250 ppm |
تركيبات طبيعي
كلسيم
كلر
مس
آهن*
منيزيم
منگنز**
نيترات***
فسفر
پتاسيم
سديم
سولفات
|
*مقدار آهن به ميزان بالاي ppm600 تاثيري بر روي سلامتي طيور ندارد ولي اثرات قابل توجه‌اي بر خطوط آب و سيستم هاي مه پاش دارد(Fairchild et al., 2005).
**مقدار آهن به ميزان بالاي ppm20 تاثيري بر روي سلامتي طيور ندارد ولي اثرات مضر بر خطوط آب و سيستم هاي مه پاش دارد(Batal et al., 2005).
**مقدار آهن به ميزان بالاي ppm20 تاثيري بر روي سلامتي طيور ندارد ولي اثرات مضر بر خطوط آب و سيستم هاي مه پاش دارد(Batal et al., 2005).
***مقدار نيترات به ميزان بالاي ppm600 تاثيري بر روي سلامتي طيور ندارد.( مقاله منتشر نشده)
نكات مديريت آب
آزمایشات آب
هر مرغداری می‌باید آزمایشات مناسبي براي آب آشاميدني داشته باشد. کیفیت آب می‌تواند طی دوره‌های بارندگی شدید یا خشکی تغییر کند و آزمایشات اضافی آب طی این دوره‌ها که تداوم خطوط آب برای انتقال مقدار مناسب آب برای پرندگان و سیستم‌های خنک‌کننده را تضمین خواهد نمود.
تعویض منظم صافی‌ها
رسوبات و سایر ذرات می‌تواند سبب نشتی نیپل‌های آبخوري گردد که می‌تواند اثرات منفی بر روي کیفیت بستر داشته باشد. صافي‌های حاجب، جریان آب را به آبخوری و سیستم‌های خنک‌کننده محدود می‌کند. در برخی موارد از جمله برای آب با مقدار زياد آهن، صافي‌های ساده ممکن است کافی نباشد. در این موارد سایر درمان‌های آب نیاز است که صورت گیرد.
شستشوی منظم لوله هاي آب
شستشوي لوله هاي آب بوسيله فشار زياد آب می‌باید در پايان هر دوره و بعد از افزودن مکمل‌ها و تجویز دارویی از قبيل واکسن‌ها، داروها، ویتامین‌ها، الکترولیت‌ها انجام شود.
برنامه قبل از درمان آب
قبل از انجام درمان آب با برنامه‌های بهداشتی، مشورت با كارشناس منطقه برای اطمینان از اینکه آلودگی آب تأثیر منفی نخواهد داشت و موجب نمی شود سیستم آبی مسدود گردد، صورت گیرد.
منابع:
Batal, A.B., B.D. Fairchild, C.W. Ritz and P.F. Vendrell, 2005. The effect of water manganese on broiler growth performance. Poultry Sci. 84 (Suppl. 1.).
Bell, D.B., 2002. Consumption and quality of water. In: Commercial Chicken Meat and Egg Production. D.D. Bell and W.D. Weaver, eds. Kluwer Academic Publishers, Norwell, MA. p411-430.
Carter, T.A. and R.E. Sneed, 1987. Drinking water quality for poultry. PS&T Guide No. 42, Extension Poultry Science, North Carolina State University, Raleigh, NC.
Dozier, D.A., M. Czarick, M.P. Lacy, and B.D. Fairchild, 2002. Monitoring water consumption on commercial broiler farms: Evaluation tool to assess flock performance. Poultry Sci. 80:154 (Suppl. 1.).
Fairchild, B.D., A.B. Batal, C.W. Ritz and P.F. Vendrell, 2006. Effect of drinking water iron concentration on broiler performance. J. Appl. Poultry Res. 15:511-517.
May, J.D., B.D. Lott and J.D. Simmons, 1997. Water consumption by broilers in high cyclic temperatures: Bell versus nipple waterers. Poultry Sci. 76:944-947.
Pesti, G.M., S.V. Amato and L.R. Minear, 1985. Water consumption of broiler chickens under commercial conditions. Poultry Sci. 64:803-808.
Schwartz, D.L. Water Quality. VSE, 81c., Penn. State Univ. (mimeographed)
Waggoner, R., R. Good and R. Good, 1984. Water Quality and Poultry Performance. Proceedings AVMA Annual Conference, July.
Bell, D.B., 2002. Consumption and quality of water. In: Commercial Chicken Meat and Egg Production. D.D. Bell and W.D. Weaver, eds. Kluwer Academic Publishers, Norwell, MA. p411-430.
Carter, T.A. and R.E. Sneed, 1987. Drinking water quality for poultry. PS&T Guide No. 42, Extension Poultry Science, North Carolina State University, Raleigh, NC.
Dozier, D.A., M. Czarick, M.P. Lacy, and B.D. Fairchild, 2002. Monitoring water consumption on commercial broiler farms: Evaluation tool to assess flock performance. Poultry Sci. 80:154 (Suppl. 1.).
Fairchild, B.D., A.B. Batal, C.W. Ritz and P.F. Vendrell, 2006. Effect of drinking water iron concentration on broiler performance. J. Appl. Poultry Res. 15:511-517.
May, J.D., B.D. Lott and J.D. Simmons, 1997. Water consumption by broilers in high cyclic temperatures: Bell versus nipple waterers. Poultry Sci. 76:944-947.
Pesti, G.M., S.V. Amato and L.R. Minear, 1985. Water consumption of broiler chickens under commercial conditions. Poultry Sci. 64:803-808.
Schwartz, D.L. Water Quality. VSE, 81c., Penn. State Univ. (mimeographed)
Waggoner, R., R. Good and R. Good, 1984. Water Quality and Poultry Performance. Proceedings AVMA Annual Conference, July.
